Nikos Déjà Vu: Nikos Déjà Vu - Ο Ρουκετοπόλεμος στον Βροντάδο Χίου

Ο Ρουκετοπόλεμος
στον Βροντάδο Χίου

ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ

Πάσχα στη Χίο σημαίνει ρουκετοπόλεμος, ένα έθιμο που ξεκινά από την εποχή της Τουρκοκρατίας, «πόλεμος» ανάμεσα στην ενορία του Αγίου Μάρκου και στην ενορία της Παναγίας Ερυθιανής. Οι δύο εκκλησίες είναι κτισμένες σε δύο αντικρινά υψώματα που απέχουν περίπου πεντακόσια μέτρα.
Όπως λένε οι παλαιότεροι, ξεκίνησε από τα παιδιά των δύο ενοριών που έπαιζαν πετροπόλεμο με σφεντόνες. Στη συνέχεια άρχισαν να εμπλέκονται και οι μεγαλύτεροι με αποτέλεσμα οι σφεντόνες να αντικατασταθούν από τα όπλα της τότε εποχής που ονομάζονταν «σουρυτάδες» και αργότερα από τα κανονάκια που έφερναν οι ναυτικοί από τα παροπλισμένα πλοία. Το βράδυ της Ανάστασης έριχναν κανονιές από την αυλή της μιας εκκλησιάς στην άλλη, και με τον δυνατό κρότο τους προσπαθούσαν να σπάσουν τα τζάμια της, χρησιμοποιώντας όμως μόνο πυρίτιδα. Αφού συνεχίστηκε αυτό για αρκετά χρόνια, για αδιευκρίνιστους λόγους, ο πόλεμος αυτός άρχισε να παίρνει ανεξέλεγκτες διαστάσεις το 1889 με τους αντιπάλους να χαλάνε τις βοτσαλωτές αυλές των εκκλησιών για να γεμίσουν με βότσαλα τα κανονάκια. Μετά την επέμβαση των Τούρκων, οι οποίοι φοβήθηκαν τη χρησιμοποίηση των κανονιών σε πιθανή εξέγερση των κατοίκων, τα κανονάκια κατασχέθηκαν και μεταφέρθηκαν στο κάστρο της Χίου.
Μετά από αυτό το περιστατικό οι ενορίτες των δύο εκκλησιών άρχισαν να σκέφτονται έναν νέο τρόπο για να συνεχίσουν τον «πόλεμο» με κάτι εντυπωσιακό αλλά που να μην τους το απαγορεύσουν οι Τούρκοι.
Η λύση δόθηκε από τους ενορίτες του Αγίου Μάρκου και τον πυροτεχνουργό Κορακάκη που είχε το εργαστήριό του στην πόλη. Τους έφτιαξε μερικές ρουκέτες τις οποίες μετέφεραν στον Βροντάδο.
Συγχρόνως οι ίδιοι άφησαν το μυστικό να διαρρεύσει και στους ενορίτες της Παναγίας Ερυθιανής έτσι ώστε να συνεχιστεί ο πόλεμος. Στην αρχή έπαιρναν τις ρουκέτες από τον Κορακάκη αλλά γύρω στο 1900 έμαθαν να τις φτιάχνουν μόνοι τους. Στην αρχή η ρίψη τους γίνονταν από τις σκεπές των εκκλησιών αλλά, μετά από μερικά ατυχή περιστατικά, το «πεδίο βολής» μεταφέρθηκε στα γύρω χωράφια, γεγονός που συνεχίζεται μέχρι και σήμερα.
Ο στόχος για τους Παναγούσους είναι ο τρούλος (κουμπές) και το λιονταράκι του Αγίου Μάρκου (το έμβλημα του Αγίου Μάρκου πάνω από την πύλη του ναού) και ο στόχος των Αγιομαρκούσων είναι το ρολόι της Παναγίας Ερυθιανής.
Με εξαίρεση τα χρόνια της Γερμανικής κατοχής και τα πρώτα χρόνια της δικτατορίας το έθιμο συνεχίζεται μέχρι και σήμερα συγκεντρώνοντας πολλούς επισκέπτες λόγω της μοναδικότητας του και του φαντασμαγορικού θεάματος.

Οι αιώνιοι «αντίπαλοι»

Η Παναγία η Ερυθιανή.
Η Παναγία η Ερυθιανή πήρε το όνομά της από την περιοχή που βρίσκεται ο Βροντάδος ο οποίος ονομαζόταν Ερύθαι. Οταν οι Γενοβέζοι κατέλαβαν τη Χίο οικειοποιήθηκαν πολλές από τις εκκλησίες του νησιού, μεταξύ των οποίων και την Παναγία την Ερυθιανή, αλλά το 1660 μετά από προσπάθειες του μητροπολίτη Χίου Ιγνάτιου Νεοχώρη κατορθώθηκε να παραδοθούν στους Χιώτες οι ορθόδοξοι ναοί που κατείχαν οι Φράγκοι.
Η Παναγία η Ερυθιανή είχε γίνει για ένα διάστημα μοναστήρι, πριν από το 1821, το οποίο φιλοξενούσε αρρώστους και αστέγους της περιοχής. Στη μεγάλη σφαγή της Χίου το 1822 ο ναός πυρπολήθηκε και αρκετοί από αυτούς που γλύτωσαν κατέφυγαν στη Σύρο, την Πελοπόννησο και αλλού, απ” όπου άρχισαν να επιστρέφουν μετά το 1830.
Μετά την επιστροφή τους οι ενορίτες άρχισαν την ανέγερση του ναού η οποία ολοκληρώθηκε το 1840. Ο ρυθμός του ναού είναι ένας συνδυασμός Βασιλικής και Γοτθικού. Η βοτσαλωτή αυλή του ναού ολοκληρώθηκε το 1892. Το χαρακτηριστικό αρχιτεκτονικό στοιχείο των βοτσαλωτών αυλών το συναντάμε στο Βροντάδο και στον Κάμπο της Χίου.

Ο Άγιος Μάρκος.
Ο ναός του Αγίου Μάρκου χτίστηκε το 16ο αιώνα χωρίς όμως να είναι γνωστό σήμερα το ακριβές σημείο. Στην αρχή είχε ένα κλίτος και γύρω στο 1783 χτίστηκε το δεύτερο κλίτος. Στη διάρκεια της μεγάλης σφαγής της Χίου το 1822 πυρπολήθηκε από τους Τούρκους και ξαναχτίστηκε το 1845. Στον καταστρεπτικό σεισμό της Χίου το 1881, ο ναός καταστράφηκε ολοσχερώς.
Το 1885 ξεκίνησε η ανοικοδόμησή του και, μετά την ολοκλήρωσή του το 1889, έγινε τρίκλιτος. Το 1949 έπαθε σημαντικές ζημιές πάλι από σεισμό και ο τρούλος του φτιάχτηκε από την αρχή.
Μέχρι τη δεκαετία του 1950 υπήρχε ξύλινο τέμπλο, το οποίο αντικαταστάθηκε με μαρμάρινο που υπάρχει έως σήμερα.

Το χρονικό του ρουκετοπόλεμου.

Η προετοιμασία.
Η όλη διαδικασία ξεκινά από τα μέσα του καλοκαιριού με το σχηματισμό των ομάδων «συνεργείων» που θα ασχοληθούν με την κατασκευή των ρουκετών. Κάθε ομάδα χρησιμοποιεί το δικό της όνομα, όπως Ίκαρος, Δαίδαλος, Αχέπα, Κόμπρα κ.ά., και αποτελείται από τρία έως δέκα πέντε άτομα, κυρίως νεαρής ηλικίας και κατά αποκλειστικότητα από τις αντίστοιχες ενορίες.

Μεγάλο Σάββατο.
“Οταν έρθει το Μεγάλο Σάββατο, οι ομάδες είναι σε εγρήγορση για τις τελευταίες ετοιμασίες. Εχουν στηθεί οι βάσεις εκτόξευσης των ρουκετών και γίνονται δοκιμαστικές «βολές» για την ακρίβεια του στόχου. Παράλληλα έχουμε και τα πειράγματα μεταξύ των αντιπάλων ομάδων με αρκετό χιούμορ αλλά και προκλήσεις.
Παλιότερα στην ενορία του Αγίου Μάρκου πραγματοποιούνταν το απόγευμα του Μεγάλου Σαββάτου παρέλαση των ρουκετατζήδων με τις ρουκέτες στον ώμο, σε όλες τις γειτονιές της ενορίας. Μπροστά πήγαινε ο «μπροστάρης» καβάλα σε άλογο κρατώντας την ελληνική σημαία. Επικρατούσε μια πανηγυρική ατμόσφαιρα, κάτι σαν γύρος του θριάμβου.
Αυτό το κομμάτι του εθίμου αναβίωσε το 2002. Τώρα όμως λαμβάνουν μέρος οι ρουκετατζήδες και των δύο ενοριών ξεκινώντας το απόγευμα του Μεγάλου Σαββάτου από το δημαρχείο μέχρι τις ενορίες τους με ανταλλαγή πειραγμάτων και παίρνουν θέση μάχης.

Ανάσταση.
Με το προειδοποιητικό σφύριγμα μιας κόρνας ξεκινούν οι «εχθροπραξίες» αργά το βράδυ με συνεχώς αυξανόμενη ένταση. Οταν χτυπήσουν οι καμπάνες για την Θεία Λειτουργία της Ανάστασης, σταματούν την ανταλλαγή πυρών» για να μπορέσουν να πάνε οι πιστοί στις εκκλησίες.
Με το άκουσμα του «Χριστός Ανέστη» έχουμε το αποκορύφωμα της «μάχης». Εκατοντάδες ρουκέτες εκτοξεύονται από τις αντίπαλες πλευρές προσφέροντας ένα θέαμα μοναδικό, φανταστικό και εντυπωσιακό. Ο ουρανός γεμίζει από τις φωτεινές τροχιές των ρουκετών κάνοντας την νύχτα μέρα. Δεν λείπουν βέβαια και οι φωνές και οι πανηγυρισμοί για τις όποιες επιτυχίες, ώστε να συμπληρωθεί πλήρως το όλο σκηνικό.

Κυριακή του Πάσχα.
Με τον ερχομό της Κυριακής του Πάσχα οι ρουκετατζήδες ελέγχουν την αποτελεσματικότητα των βολών τους κάνοντας αυτοψία ο ένας στην ενορία του άλλου. Η συνάντηση των αντιπάλων ομάδων προσφέρει έντονα πειράγματα για το ποιος είναι ο νικητής, χωρίς όμως να υπάρχει σίγουρη απάντηση και χωρίς να έχει και τόση σημασία, αφού στον «πόλεμο» αυτό δεν υπάρχουν χαμένοι.
Ακολουθεί η «συμφιλίωση» των αντιπάλων δίνοντας τα χέρια και κλείνεται το ραντεβού για την επόμενη χρονιά με θριαμβευτή την αγάπη και την φιλία.
«Εμείς κι αν επολεμήσαμε κακία δεν θα μείνει,
την άλλη μέρα της Λαμπρής εκλείσαμε ειρήνη».

Η κατασκευή των ρουκετών.

Η διαδικασία αρχίζει με την κατασκευή των καλουπιών. Χρησιμοποιούνται λωρίδες χαρτιού που τυλίγονται κυλινδρικά και με τη βοήθεια κόλλας παίρνουν τη μορφή σωλήνα. Στη συνέχεια, με μια ειδική τεχνική, σφίγγεται η μία άκρη του καλουπιού ώστε να δημιουργηθεί «το κεφάλι», το σημείο δηλαδή που περνάει το φυτίλι.
Το επόμενο βήμα είναι να φτιαχτεί το κάρβουνο. Για το κάρβουνο χρησιμοποιείται συνήθως ξύλο από πεύκο, γιατί είναι ελαφρύ ξύλο και φτιάχνει ελαφρύ κάρβουνο. Μετά το κοπανίζουν σε γουδί. Παλιά κόβανε τα μπατζάκια από τα παντελόνια και φτιάχνανε σακουλάκια. Έβαζαν μέσα το κάρβουνο και το χτυπούσαν με τις ματσόλες για να γίνει ψιλό σαν αλεύρι.
Μετά ακολουθεί η κατασκευή του «υλικού». Βάζουν σε συγκεκριμένες «μυστικές» αναλογίες κάρβουνο, θειάφι και νίτρο, τα κοσκινίζουν και τα ανακατεύουν. Αφού τοποθετηθεί στο καλούπι ένα καρφί όρθιο, «το αρσενικό, το οποίο προσαρμόζεται στην τρύπα του «κεφαλιού», αρχίζει το γέμισμα του καλουπιού με ένα κουταλάκι. Μετά, με τη βοήθεια ενός μπρούτζινου άξονα με εσωτερική τρύπα, «του θηλυκού», συμπιέζουν το υλικό με τις ματσόλες. Ματσόλα είναι ένα μεγάλο, ξύλινο σφυρί. Όταν γεμίσει το καλούπι, μπαίνει η τάπα και στερεώνεται στο ρουκετόξυλο.
Η εκτόξευξη των ρουκετών πραγματοποιείται με τη βοήθεια ιδιοκατασκευών που λέγονται «ρουκετοσύρτες».

Ο ρουκετοπόλεμος αναμφισβήτητα προσφέρει ένα φαντασμαγορικό θέαμα. Πολλοί είναι οι τουρίστες που έρχονται στο νησί μόνο και μόνο για να τον παρακολουθήσουν. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης έχουν διαδραματίσει μεγάλο ρόλο στην προβολή του εθίμου. Μέχρι και γκρούπ από τη μακρινή Ιαπωνία κατέφθασαν φέτος! Με αυτό τον τρόπο όμως χάνεται η γνησιότητα και ο αυθορμητισμός των εμπλεκομένων στο έθιμο και μετατρέπεται σε θέαμα φολκλόρ.

Video:
Ο Ρουκετοπόλεμος στον Βροντάδο Χίου
[Αμοντάριστα Πλάνα]