Η ανακάλυψη του ανθρώπινου κρανίου
στα Πετράλωνα Χαλκιδικής (2 Μαρτίου 1959)
Με αφορμή διάφορα τυχαία γεγονότα, αλλά κυρίως στον Χρήστο Σαρηγιαννίδη οφείλεται η ανεύρεση του ανθρώπινου κρανίου σε ένα μικρό θάλαμο του Σπηλαίου Πετραλώνων, που δεν είχε εξερευνηθεί πριν τον Σεπτέμβρη του 1960. Αυτός ο θαλαμίσκος (~ 1,5 x 2,5 μ.) ονομάστηκε από τον Α. Πουλιανό (1977a) «εσωτερικό Μαυσωλείο», ενώ η αίθουσα που το περιβάλλει (~ 4 x 5 μ.) «εξωτερικό Μαυσωλείο». (Όταν όμως γίνεται αναφορά απλά στη λέξη «Μαυσωλείο» εννοείται πάντα μόνο ο εσωτερικός θαλαμίσκος). Στις επόμενες παραγράφους παρατίθεται μια λεπτομερής περιγραφή του τρόπου που βρέθηκε το ανθρώπινο κρανίο, με σκοπό μια διαφωτιστική πληροφόρηση για την ακριβή θέση της ανακάλυψής του στις υπόγειες στοές του Σπηλαίου.
Από την ώρα που βρέθηκε το Σπήλαιο Πετραλώνων, ο Χρήστος Σαρηγιαννίδης έδειξε μεγάλο ενδιαφέρον, προσφερόμενος σαν οδηγός των μελετητών που έφταναν στην περιοχή για εξερευνήσεις. Μετά το θάνατο του Ι. Πετρόχειλου (Ιανουάριος 1960), η ίδια περιέργεια ωθούσε τον Σαρηγιαννίδη να ξαναεπισκέπτεται το Σπήλαιο, με σκοπό να βρει κάποια νέα ευρήματα που θα ξυπνούσαν ενδεχομένως και πάλι το μειωμένο ενδιαφέρον των επιστημόνων. Μια μέρα του πρώτου 15θήμερου του Σεπτεμβρίου 1960, στο πιο εσωτερικό – απολιθωματοφόρο τμήμα του Σπηλαίου, βρήκε ένα κρανίο, το οποίο διέγνωσε ότι ανήκε σε αρκούδα χάρη στις κυνηγετικές του γνώσεις. Στη συνέχεια «ασφάλισε» το κρανίο στην κόγχη ενός κοντινού βράχου. Όταν η είδηση για το νέο εύρημα διαδόθηκε στο χωριό, ο παππά-Αριστείδης (Γιαννακόπουλος, 1924-2001), ιερέας της Κοινότητας Πετραλώνων, πήγε στο Σπήλαιο και έκρυψε το κρανίο της αρκούδας σε ένα άλλο σημείο, βασικά για να το προστατέψει, αλλά και εν είδει αστείου.
Την ίδια εποχή, προς το τέλος του καλοκαιριού του 1960 γινόταν διανομή αγροτεμαχίων στους κατοίκους της Κοινότητας Πετραλώνων εκ μέρους της Νομαρχίας Χαλκιδικής. Για το λόγο αυτό διέμειναν τότε στο χωριό για ένα περίπου μήνα ο εκλιπών γεωπόνος Ιωάννης Μαλκότσης (1914-2002), προϊστάμενος της Διεύθυνσης Γεωργίας του νομού Χαλκιδικής, και ο τοπογράφος Ιωάννης Στάθης, προϊστάμενος τοπογραφικού συνεργείου του Υπουργείου Γεωργίας, οι οποίοι όταν πληροφορήθηκαν για την ανεύρεση του κρανίου αρκούδας εξέφρασαν την επιθυμία να επισκεφθούν το Σπήλαιο. Ο Χρήστος Σαρηγιαννίδης προσφέρθηκε να τους οδηγήσει και μαζί πήγαν επίσης ο δημοδιδάσκαλος της Κοινότητας Πετραλώνων Βασίλης Αβράμης και άλλοι δύο συγχωριανοί του Χρήστου, ο Σταύρος Χαντζαρίδης (1935-2010) και ο Κώστας Σαρηγιαννίδης. Ήταν 15 Σεπτέμβρη 1960.
Όταν όμως έφτασαν στο σημείο που ο Χρήστος είχε αφήσει το κρανίο της αρκούδας, αυτό όπως ήταν φυσικό δεν υπήρχε πουθενά. Οι παρευρισκόμενοι συγχωριανοί άρχισαν να τον πειράζουν και να τον αποπαίρνουν. Εκείνος από υπερηφάνεια έψαχνε ολόγυρα σε κάθε γωνιά και «τρύπα». Κοιτάζοντας περί το 1 μ. ψηλότερα από την κόγχη του βράχου που είχε αρχικά ακουμπήσει το κρανίο της αρκούδας, παρατήρησε μια σταλακτιτική «κουρτίνα». Σκαρφάλωσε στην κορυφή του βράχου και μέσα από ένα ανοιγματάκι (μικρότερο από 10 εκ.) είδε ότι η «κουρτίνα» κάλυπτε ένα ανεξερεύνητο κενό χώρο (το «Μαυσωλείο»). Αφού έσπασε την «κουρτίνα» εισχώρησε έρποντας μέσα στο άνοιγμα, το οποίο είναι περίπου 1,5 μ. ψηλότερα από το δάπεδο του «Μαυσωλείου», και βρέθηκε σαστισμένος πάνω από ένα κρανίο επικαλυμμένο με σταλαγμιτικό υλικό. Μπερδεμένος κατά πόσο ήταν ανθρώπινο, καθότι είχε δει διάφορα κρανία σε νεκροταφεία, αντιλαμβανόμενος επίσης τη διαφορετική μορφολογία των γνωρισμάτων (βασικά το γεγονός ότι το ογκώδες κρανίο δεν έχει σχεδόν καθόλου μέτωπο), φώναξε στους υπόλοιπους: ένα κρανίο ανθρώπου ή πιθήκου.
Παρατήρησε επίσης ότι το κρανίο ήταν γυρισμένο προς τη δεξιά του πλευρά, βρισκόταν περίπου 25 εκατοστά ψηλότερα από το δάπεδο του «Μαυσωλείου», καθώς και ότι το πίσω (ινιακό) τμήμα ήταν συγκολλημένο στο βόρειο τοίχωμα, μέσω μιας μικρής οριζόντιας σταλαγμιτικής κολώνας (περίπου 10-15 εκ. μήκους και 2-3 εκ. πάχους).
Οι υπόλοιποι του έκαναν κουράγιο να σπάσει την σταλαγμιτική ύλη, ώστε να απομακρύνει το κρανίο από το ασβεστολιθικό τοίχωμα της Σπηλιάς. Εκείνος, αρχικά προσπάθησε να το αποσπάσει βάζοντας την αριστερή παλάμη κάτω από τα δόντια του κρανίου και το με το δεξί χτυπούσε την αριστερή παλάμη από την έξω μεριά. Καθώς το κρανίο δεν ξεκολλούσε εύκολα, στήριξε την πλάτη του στο απέναντι (ανατολικό) τοίχωμα χρησιμοποιώντας ακόμα και κάνα-δύο λακτίσματα, ώσπου τα κατάφερε. Έτσι, στο βορινό τοίχωμα του «Μαυσωλείου» διατηρείται μέχρι σήμερα το πρώτο (2-3 εκ.) μικρό τμήμα (η βάση) της σταλαγμιτικής ύλης, που συγκρατούσε συγκολλημένο το κρανίο.
Αφού ο Χρήστος απέσπασε το απολίθωμα από τον βράχο, το έβγαλε από το άνοιγμα που είχε μπει και το απίθωσε στα χέρια του γεωπόνου, ο οποίος είπε: Ας μετρήσουμε τα δόντια του, και αν τα βρούμε 36, είναι πίθηκος, ενώ αν είναι 32 τότε είναι άνθρωπος. Έτσι κατάλαβε ότι βρίσκονταν μπροστά στο κρανίο ενός προϊστορικού ανθρώπου. Κατά την έξοδο από το «Μαυσωλείο», στο ΝΔ πέρασμα, ο Μαλκότσης με την προσοχή του στραμμένη στο απολίθωμα, χτύπησε το κεφάλι του σε ένα κοφτερό σταλακτίτη και τον πήραν τα αίματα. Τότε ο Χρήστος Σαρηγιαννίδης του είπε: «προσέχετε κ. Γιάννη, χτυπήσατε στο κεφάλι σας», και ο Μαλκότσης απάντησε: «Αυτό το κρανίο να μην πάθει τίποτα (δείχνοντας το απολίθωμα του Πετραλώνειου, που είχε στα χέρια του), το δικό μου δεν πειράζει».
Ο Μαλκότσης διέθετε μια Zeiss Icon φωτογραφική μηχανή, κι έτσι η ομάδα των έξι αποθανατίστηκε όταν από το Σπήλαιο έφτασε στο κέντρο του χωριού (με τις σκιές να δείχνουν απόγευμα). Μαζί βγήκαν και οι πρώτες φωτογραφίες του ανθρώπινου κρανίου και ορισμένων άλλων απολιθωμάτων που είχαν βρεθεί την ίδια εκείνη μέρα, μέσα και γύρω από το χώρο του «Μαυσωλείου». Ανάμεσα στα απολιθώματα διακρίνεται ένα βραχιόνιο αρκούδας, ενώ κατά τη φωτογράφηση συμμετείχε και μια άγνωστη (μέχρι στιγμής) γυναίκα.
Χρόνια μετά, ενώ κανένας άλλος δεν είχε ενδιαφερθεί, ο Άρης Πουλιανός αναζήτησε τον Γιάννη Μαλκότση, ο οποίος παραχώρησε στην Ανθρωπολογική Εταιρεία Ελλάδος για δημοσίευση αυτές τις φωτογραφίες. Έτσι μόνο το 1982 έγινε γνωστό από τον Άρη Πουλιανό πώς ήταν το κρανίο τη μέρα που βρέθηκε. Περιέργως το Παν/μιο Θεσ/νίκης ουδέποτε δημοσίευσε δικές του παρόμοιες φωτογραφίες, παρά μόνο εκείνες μετά την απομάκρυνση του περισσότερου σταλαγμιτικού υλικού από το κρανίο, απομάκρυνση που έλαβε χώρα αμέσως μετά την ανακάλυψή του το 1960.
Τη μέρα της ανεύρεσης (15-9-1960) το ανθρώπινο κρανίο μαζί με τα υπόλοιπα απολιθώματα παραδόθηκαν στον Πρόεδρο της Κοινότητας Πετραλώνων Μ. Θεοδωρίδη, ενώ στις 18-9-1960 τη συνταρακτική είδηση για την ανακάλυψη του Πετραλώνειου Ανθρώπου δημοσίευσε για πρώτη φορά στο πρωτοσέλιδο της η «Μακεδονία», με βάση μία φωτογραφία που απέστειλε στην εφημερίδα ο Ι. Μαλκότησης. Έτσι, γίνεται ευρύτερα γνωστή η ανεύρεση: εις το χωρίον Πετράλωνα κρανίου ανθρώπου, ζήσαντος προ χιλιάδων ετών.
Από τη δημοσίευση της «Μακεδονίας» ορμώμενοι, την 20-9-1960 μετέβηκαν στα Πετράλωνα οι εκλιπόντες καθηγητές του ΑΠΘ Πέτρος Κόκκορος και Αντώνης Κανέλλης, στους οποίους ο Μ. Θεοδωρίδης παρέδωσε με υπογεγραμμένο πρωτόκολλο παράδοσης - παραλαβής το ανθρώπινο κρανίο και τα υπόλοιπα απολιθώματα. Στο πρωτόκολλο αυτό συμπεριλαμβανόταν η συμφωνία όλα τα ευρήματα να επιστραφούν στα Πετράλωνα, εφόσον δίπλα στο Σπήλαιο κατασκευαζόταν ένα Μουσείο. Παρά την ανέγερση Μουσείου το 1980, η παραπάνω συμφωνία ουδέποτε τηρήθηκε εκ μέρους του ΑΠΘ, ενώ σε δικαστική απόφαση του 1981/2 που διάτασσε την επιστροφή και την έκθεση του Αρχανθρώπου δίπλα στο Σπήλαιό του, το ΑΠΘ απειθάρχησε, επικαλούμενο στον εντεταλμένο δικαστικό επιμελητή το πανεπιστημιακό «άσυλο».
Οι πρώτες περιγραφές του κρανίου εμφανίστηκαν σχεδόν ταυτόχρονα: μια σύντομη δημοσίευση έγινε με βάση το πρωτοσέλιδο της «Μακεδονίας» από τον Α. Πουλιανό (1961) στο «Βοπρόσι Αντροπολόγκιι» και μια εκτενέστερη στο «Λ’ Αντροπολοζί» από τους Κόκκορο και Κανέλλη (1960), ύστερα από την αναζήτηση της κάτω σιαγόνας (ενέργεια που κατά πάσα πιθανότητα έλαβε χώρα τον Οκτώβριο του 1960, διασφαλίζοντας έτσι τον αναγκαίο χρόνο πριν την εμφάνιση της δημοσίευσης στη Γαλλία). Η θέση ανεύρεσης του κρανίου και η (μέχρι σήμερα) άκαρπη αναζήτηση της κάτω σιαγόνας αναφέρονται με τις εξής λέξεις στο «Λ’ Αντροπολοζί» (σελ. 445/6, μεταφρασμένες επίσης αμέσως παρακάτω και στα Ελληνικά):
«Pour examiner des près la place où le crâne et les ossements furent découverts et pour rechercher la mandibule manquante, nous avons visité deux fois la grotte. Le plan de la figure 1 montre que celle-ci principalement formée d’une galerie longue de 157 m., à direction Nord-Sud. Cette galerie présente quatre bifurcations. Sa surface intérieure est couverte de stalactites et stalagmites. Vers son extrémité et dans la partie la plus basse, le sol est couvert de terre rouge mélangée de débris d’os. Ces fragments osseux sont pour la plupart décomposés et friables, mêlés sans ordre avec les matériaux de terre. Dans ce mélange, facile à désagréger, on trouve de plus gros morceaux d’os, mieux conservés, des membres surtout, des astragales, des vertèbres, des dents. Un gros bloc de stalactite tombé du toit laissait au-dessous de lui une cavité conduisant à un étroit canal, à travers lequel l’eau coulait vers le bas. Cette cavité était en partie remplie du même mélange d’ossements et de terre rouge. C’est là que le crâne fut trouvé. La recherche de la mandibule inférieure fut sans résultat...».
Μετάφραση: «Για να εξεταστεί από κοντά η θέση που βρέθηκαν το (ανθρώπινο) κρανίο και τα οστά, καθώς και για την αναζήτηση της κάτω σιαγόνας που έλειπε, επισκεφθήκαμε το σπήλαιο δύο φορές. Το σχέδιο της εικόνας 1 δείχνει ότι η σπηλιά αποτελείται βασικά από μια στοά μήκους 157 μ., σε κατεύθυνση Βορρά-Νότου. Αυτή η στοά παρουσιάζει τέσσερις διακλαδώσεις. Η εσωτερική της επιφάνεια είναι καλυμμένη με σταλακτίτες και σταλαγμίτες. Προς το (εσωτερικό) άκρο της και στο πιο χαμηλό σημείο, το δάπεδο επικαλύπτεται (επίσης) από ερυθρογή αναμεμειγμένη με σπασμένα και διασκορπισμένα οστά. Κατά το μεγαλύτερο μέρος τους, αυτά τα οστέινα τμήματα είναι αποσυντεθειμένα και εύθρυπτα, ανακατεμένα χωρίς τάξη με χωμάτινα υλικά (ιζήματα). Από αυτή την ανάμειξη υλικών, που εύκολα διαχωρίζονται, ανευρίσκονται τα πιο ευμεγέθη και καλοδιατηρημένα οστά, κυρίως αστράγαλοι, σπόνδυλοι (ή) δόντια. Ένα μεγάλο μπλοκ (δέσμη, εμπλοκή ορυκτών) από σταλακτίτη έπεσε από την οροφή (σημ: που με την ανασκαφή φάνηκε ότι ουσιαστικά πρόκειται για παχειά περίπου 30 εκ. σταλαγμιτική στρώση πάνω σε ογκώδη βράχο - 1,6 x 2,2 μ.), δημιουργώντας μια κοιλότητα που οδηγεί σε ένα στενό πέρασμα (κανάλι, δίοδο), μέσω του οποίου κυλούσε νερό προς τα κάτω. Αυτή η κοιλότητα ήταν εν μέρει γεμάτη από την ίδια (προαναφερόμενη) ανάμειξη οστών και κοκκινοχώματος. Εκεί είναι που βρέθηκε το κρανίο. Η αναζήτηση της κάτω σιαγόνας υπήρξε χωρίς αποτέλεσμα...».
Περαιτέρω βιβλιογραφικά δεδομένα προέρχονται από τον Κανέλλη (1962), δηλαδή αφότου ανακαλύφθηκε από χωρικούς της Κοινότητας Πετραλώνων και το υπόλοιπο μεγαλύτερο (και στρωματογραφικά κατά τι νεότερο) τμήμα του Σπηλαίου. Η δημοσίευση αυτή συνοδεύεται από καινούργια χαρτογράφηση, η οποία αναδημοσιεύεται το 1965 με περισσότερες λεπτομέρειες από τους καθηγητές του Α.Π.Θ. Γ. Μαρίνο, Π. Γιαννούλη και Λ. Σωτηριάδη, υποδεικνύοντας επακριβώς (με βέλος) το σημείο που βρέθηκε το ανθρώπινο κρανίο, σημείο που αντιστοιχεί και πάλι στο «Μαυσωλείο». Επίσης, από την αντιπαραβολή των χαρτών Πετροχείλου (1960) και Μαρίνου και λοιπών (1965) διαπιστώνεται ότι στην αίθουσα που βρέθηκε το κρανίο, στο μεν πρώτο χάρτη το κοίλωμα του «Μαυσωλείου» δεν αναπαρίσταται καθόλου, γιατί ακόμα δεν είχε βρεθεί, ενώ στο δεύτερο χάρτη ο αντίστοιχος χώρος διευρύνεται κατά 2-3 μ., με την αποτύπωση ακόμα και του πεσμένου μπλοκ (ασβεστολιθικού βράχου και σταλαγμιτικής επικάλυψης), που πρωτοαναφέρουν οι Κόκκορος και Κανέλλης (1960).
Για τις ανάγκες κυρίως της ανασκαφής, ο Άρης Πουλιανός προχώρησε το 1976 σε πληρέστερη αποτύπωση του σπηλαίου Πετραλώνων με τοπογραφικό συνεργείο που εφάρμοσε τις απαραίτητες νέες μεθόδους, όπως π.χ. με την πολύμηνη χρήση λέιζερ σε θεοδόλιχο κλπ. Ο χάρτης που προέκυψε έτσι μπορεί να θεωρηθεί ο πιο αντιπροσωπευτικός και λεπτομερής, σκαρίφημα του οποίου παρατίθεται και εδώ ολόκληρο (1, 2) ή/και κατά τμήματα (3, 4, 5), παρέχοντας τη δυνατότητα της συγκριτικής μελέτης μεταξύ των διαφόρων χαρτογραφήσεων για τη θέση ανεύρεσης του Αρχάνθρωπου.
Από την άλλη πλευρά επειδή η πρόσβαση στο «Μαυσωλείο» δεν είναι εύκολη το ζεύγος αρχιτεκτόνων Δεβολή (Πέτρος και Μαρία), υπό την καθοδήγηση του Άρη Πουλιανού, κατασκεύασαν με μεγάλη δεξιοτεχνία το 1981 πανομοιότυπο κέρινο ομοίωμα του εν λόγω θαλαμίσκου, που αποτελεί ένα από τα εκθέματα του Ανθρωπολογικού Μουσείου (βλ. σχ. εικονική περιήγηση). Μάλιστα τους υποδείχτηκε το ακριβές σημείο που το ανθρώπινο κρανίο ήταν συγκολλημένο στον ασβεστολιθικό βράχο. Αυτό πραγματοποιήθηκε με βάση όχι μόνο τις μαρτυρίες του Χρήστου Σαρηγιαννίδη, αλλά και τις επιμετρήσεις του μόνου σημείου της οροφής (στο κατώτερο τμήμα στρογγυλεμένου ασβεστόλιθου επικαλυμμένου με ισομερείς σπηλαιοαποθέσεις), από όπου με την σταγονορροή ήταν δυνατόν να αναπτυχθεί η σταλαγμιτική προεξοχή που κάλυπτε το μετωπιαίο του Αρχανθρώπου τη μέρα της ανεύρεσής του.
Οι αρχικές εκτιμήσεις των εκ Θεσ/νίκης (κ.α.) καθηγητών για τον άνθρωπο των Πετραλώνων αναφέρονται σε Νεαντερτάλειο των 50.000 έως 70.000 ετών. Μετά τις ανασκαφές του 1977 ο Α. Πουλιανός, μαζί με επιστήμονες μιας διεθνούς ομάδας που συγκρότησε, απέδειξε ότι είναι αναγκαία μια διόρθωση της τάξης του 1000% και πλέον, που αφορά δηλαδή έναν Αρχάνθρωπο τουλάχιστον 700.000 ετών. «Αίφνης» μετά το 1979 άλλος καθηγητής του ΑΠΘ, ο αποθανών Ι. Μελέντης (αντίθετα δηλ. από τους προαναφερόμενους Κόκκορο, Κανέλλη, Μαρίνο, Γιαννούλη και Σωτηριάδη) χωρίς κανένα ουσιαστικά επιχείρημα, άρχισε να «αμφισβητεί» (βλ. π.χ. «Θεσσαλονίκη» 27 και 28-2-1980), τη θέση ανεύρεσης του ανθρώπου των Πετραλώνων, η οποία αποτελεί σημαντικότατο στοιχείο για τον υπολογισμό της απόλυτης ηλικίας του απολιθωμένου ανθρωπίδη. Κι ενώ τη δεκαετία του 90 είχε θεωρηθεί ότι το ζήτημα είχε λήξει με επιστημονικές δημοσιεύσεις, το επανέφεραν το 2007 άλλοι δύο καθηγητές του ΑΠΘ και μαθητές του Ι. Μελέντη οι: Γιώργος Κουφός και Ευαγγελία Τσουκαλά. Πάντως με βάση τα προαναφερόμενα δεδομένα παρόμοιες αμφισβητήσεις, που πρακτικά σχετίζονται με γεγονότα και όχι διαφορετικές απόψεις, μπορούν να θεωρηθούν αντιεπιστημονικές, στις οποίες δυστυχώς είναι προσδεδεμένες διάφορες υπουργικές, αλλά και «ανεξάρτητες» αρχές. (Περισσότερα στοιχεία επί του θέματος διατίθενται προς ώρας μόνο στις ελληνικές σελίδες: http://www.aee.gr/hellenic ή http://www.aee.gr/hellenic2).
Συνοψίζοντας είναι προφανές ακόμα και σε μη ειδικούς ότι το κρανίο του Αρχανθρώπου μπορούσε να είχε βρεθεί τον Σεπτέμβριο του 1960 αποκλειστικά στο πιο εσωτερικό (τότε γνωστό) τμήμα του Σπηλαίου, και εκεί όπου βρίσκονται τα ιζήματα από κοκκινόχωμα σε ανάμειξη με απολιθώματα (στα τελευταία δηλ. 20 μ., από το σύνολο των 157 μ.). Σε αυτό το τμήμα πάλι, ένα μικρό μόνο κοίλωμα δεν είχε εντοπιστεί και εξερευνηθεί από το ζεύγος Πετροχείλου το 1959, ο θαλαμίσκος του «Μαυσωλείου». Συνεπώς, ακόμα και ανεξάρτητα από τις μαρτυρίες του Σαρηγιαννίδη και των υπολοίπων πέντε ανδρών, αυτός ο μικρός θάλαμος είναι ο μόνος που θα μπορούσε πρακτικά να είχε βρεθεί ο Άνθρωπος των Πετραλώνων τον Σεπτέμβριο του 1960.
Η ομάδα των έξι που επισκέφθηκε το Σπήλαιο Πετραλώνων στις 15 Σεπτεμβρίου 1960 (1η εικόνα), την ημέρα που βρέθηκε τυχαία το ανθρώπινο κρανίο. Από αριστερά προς τα δεξιά όρθιοι απεικονίζονται οι: Κώστας Σαρηγιαννίδης, Γιάννης Μαλκότσης, Βασίλης Αβράμης και Γιάννης Στάθης (με το κρανίο στα χέρια), ενώ καθιστοί οι Σταύρος Χατζαρίδης και Χρήστος Σαρηγιαννίδης. Η ανωτέρω φωτογραφία δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Μακεδονία» της 18-9-1960 (2η εικόνα). Την ίδια μέρα ο Χρήστος Σαρηγιαννίδης στο κέντρο του χωριού (3η εικόνα), ο οποίος κρατάει το ανθρώπινο κρανίο και ένα βραχιόνιο αρκούδας, ενώ στο φόντο διακρίνεται το όρος Κάλαυρος (όλες οι φωτογραφίες του Ι. Μαλκότση).
ENGLISH
The discovery of petralona man (March 2 1959)
As a result of several accidental facts, but mainly due to Christos Sariannidis the human skull was found inside a small Cave chamber that had not been explored before the September of 1960. This small chamber (~1.5 x 2.5 m) is named by A. Poulianos (1977a) "inner Mausoleum", while the hall that surrounds it (~4 x 5 m) “outer Mausoleum”. (However whenever only the word "Mausoleum" is referred to, it is always meant only the inner small chamber). In the following paragraphs the detailed description of the way Petralona man was found is provided, aiming to an enlightening update of its exact discovery place within the Cave compartments.
Since Petralona Cave was found Christos Sariannidis showed great interest, offering himself as a guide to the researchers that were visiting the region for explorations. After the death of J. Petrocheilos (January 1960), the same curiosity forced Christos in visiting the Cave again, in order to find some new remains, which would eventually reawaken the declined interest of the scholars. One day of the first half of September 1960, towards the inner – fossiliferous Cave part, he found a skull, which himself diagnosed as belonging to a bear, due to his hunting experience. Then he “secured” the skull in a nearby rock-niche. When the news of the fresh finding spread in the village, father Aristeides (Giannakopoulos, 1924-2001), priest of Petralona Community, went to the Cave and hidden the bear skull at another spot, in order mainly to protect it, but also as a joke.
During the same days, by the end of summer 1960 the Chalkidiki prefecture was proceeding the distribution of plats to the Petralona village inhabitants. This is the reason why the late agriculturist Ioannis Malkotsis (1914-2002), head of the agriculture department of Chalkidiki prefecture, and the topographer Ioannis Stathis, head of a topographic team of the Ministry of Agriculture, stayed then in Petralona for about a month. When they were informed about the new finding of the bear skull, expressed the desire to visit the Cave. Christos Sariannidis offered himself again as a guide. Αlong with them the elementary school teacher Vassilis Avramis and also two other inhabitants of Petralona village, Stavros Chatzaridis (1935- 2010) and Kostas Sariannidis, formed a group of six men and went to the Cave. It was the 15th September 1960.
However, when they arrived at the spot where Christos Sariannidis had left the bear skull, it obviously was not there. The present co-villagers started teasing him. Christos pushed by pride, anxiously searched every corner and hole. Looking about 1 m higher, over the niche where he had originally deposited the bear skull, he observed a stalactitic "curtain". Then he climbed to the top of the rock and through a minimal opening (less than 10 cm wide) saw that the "curtain" was hiding an unknown empty space (the “Mausoleum”). He then broke the "curtain" and carefully entered further into the opening, which is about 1.5 m higher from the “Mausoleum's” ground. Much to his surprise he came upon a skull covered by stalagmitic coating. Confused whether it was human, since he had seen several skulls in cemeteries, observing also the different traits’ morphology (mainly that the voluminous skull has almost no forehead) Christos screamed to the others: a skull of a human or an ape.
He also noticed that the skull, was laying on its right side, about 25 cm over the “Mausoleum’s” ground, and stuck by its occipital (back) on the northern limestone wall by a stalagmitic concretion, which had the form of a horizontal small column (ca 10-15 cm long and 2-3 cm thick).
The others encouraged him to break the concretion, in order to free the skull from the Cave wall. Initially he tried to detach the skull by putting his left open palm under the dental arch and hitting the outer side of left palm with the right hand. Because the skull would not be easily freed, he sustained his back against the opposite (eastern) wall, using also one or two kicks, until he managed to detach it. Thus, on the northern “Mausoleum” wall still exists in situ the initial (2-3 cm) small part of the concretion basis that held the skull attached.
Once Christos detached the skull, he brought it out from the “Mausoleum”, through the opening he initially entered, and gave it to Malkotsis, who said: Let’s see how many teeth they are, because if they are 36 then the skull belongs to an ape, while if they are 32 then it belongs to a human. This way he understood that they were in front of a skull of a prehistoric man. Whilst getting out from the “Mausoleum”, towards its SW passage, the agriculturist fixated on the fossil skull, hit his head against a cutting stalactite and began to bleed. Christos Sariannidis then told him: «Be careful Mr. Malkotsis, you hit your head», and Malkotsis answered: «This skull must not be damaged (indicating the fossil of Petralona man), mine does not matter».
Ioannis Malkotsis had a Zeiss Icon photo camera. Thus when the group of the six men got out of the Cave and arrived at the center of the village (it was the afternoon judging from the shadows), their first pictures were taken with the human skull and some other bones that were found inside and around the “Mausoleum” on the same day. Among the fossils a bear humerus may be distinguished, while during the photographing a woman also participated (who remains unknown till today). Years later, when no one was interested, Aris Poulianos searched for Ioannis Malkotsis, who gave to the Anthropological Association of Greece these photos for publication. Thus only in 1982 it became known by Aris Poulianos how the skull was the day of its discovery. Curiously the Thessaloniki University never published similar photos made by itself, but only those after the removal of most of the stalagmitic material from the skull, removal that started strait after Petralona man was found in 1960.
On the same day (15 Sept. 1960) the human skull, along with the other fossils, were delivered to the President of the Community M. Theodoridis, while on the 18 Sept. 1960 the astonishing news of the discovery of the Petralona man was first published in the front page of the “Macedonia” newspaper, on the basis of a photo sent by I. Malkotsis. Thus it became widely known that at Petralona village a human skull, which lived thousands years ago, was found.
Informed from “Macedonia” newspaper, the late professors Petros Kokkoros and Antonis Kanellis of Thessaloniki University traveled to Petralona on the 20th September 1960, to whom M. Theodoridis handed over the skull and the other bones with the firmed agreement to return them back to Petralona when eventually a Museum would be constructed next to the Cave. However, in 1980, although the Petralona Anthropological Museum was ready, the Palaeontological Department of Thessaloniki University, breaking the signed agreement, refused to return the fossils to the very place they belong. Even when a court decided (1980/1) the human skull had to be returned and exhibited next to its Cave, the Palaeontological Department disobeyed to the catchpole with the excuse of the university “asylum”.
The first descriptions of the skull appeared almost simultaneously: 1) A short publication in "Voprossi Antropologhii" on the basis of the “Macedonia” newspaper by A. Poulianos (1961) and 2) A larger publication in "L' Anthropologie" by Kokkoros & Kanellis (1960), after the search of the (still today) missing mandible (action that most probably took place in October of 1960, assuming the necessary time before the publication could appear in France). By the following words the discovery place of the skull and the unfruitful way of its mandible search is referred to in "L' Anthropologie" (pages 445/6, translated strait afterwards also in English):
«Pour examiner des près la place où le crâne et les ossements furent découverts et pour rechercher la mandibule manquante, nous avons visité deux fois la grotte. Le plan de la figure 1 montre que celle-ci principalement formée d’une galerie longue de 157 m., à direction Nord-Sud. Cette galerie présente quatre bifurcations. Sa surface intérieure est couverte de stalactites et stalagmites. Vers son extrémité et dans la partie la plus basse, le sol est couvert de terre rouge mélangée de débris d’os. Ces fragments osseux sont pour la plupart décomposés et friables, mêlés sans ordre avec les matériaux de terre. Dans ce mélange, facile à désagréger, on trouve de plus gros morceaux d’os, mieux conservés, des membres surtout, des astragales, des vertèbres, des dents. Un gros bloc de stalactite tombé du toit laissait au-dessous de lui une cavité conduisant à un étroit canal, à travers lequel l’eau coulait vers le bas. Cette cavité était en partie remplie du même mélange d’ossements et de terre rouge. C’est là que le crâne fut trouvé. La recherche de la mandibule inférieure fut sans résultat...».
Translation: In order to closer examine the place that the (human) skull and the (other) bones were found, as well as the search of the missing mandible, we visited the cave two times. Figure 1 indicates that a 157 m long compartment basically constitutes the Cave, in a North – South direction. This compartment presents four ramifications. Stalactites and stalagmites cover its inner surface. Towards its (inner) extremity and the lower part, the floor is (also) covered by red soil mixed up with broken and diffused bones. These bone fragments are for their major part decomposed and fragile, mixed without order with earth materials. In such a materials mixture, easily separable, the biggest and better-preserved bone fragments may be found, as of astragals, vertebrae (or) teeth. A big stalactite block has fallen from the roof (which by the excavations of 1977 revealed to be a big rock – about 1.6 x 2.2 m - covered by thick - 30 cm - stalactite travertine), creating a cavity that conducts to a narrow channel (passage), through which water was flowing downstairs. This cavity was partially fulfilled with the same (above mentioned) mixed up bones and red soil deposits. It is there where the skull was found. The search of the mandible brought no result...
Further bibliographical data come from Kanellis (1962), after i.e. the discovery by Petralona villagers of the bigger (and strtigrapphically little younger) Cave part. This publication is accompanied by a new map that was also republished in 1965 with more details by the Thessaloniki professors G. Marinos, P. Giannoulis and L. Sotiriadis, indicating exactly (with an arrow) the spot the human skull was found, corresponding again to the “Mausoleum”. On the other hand contrasting the Petrocheilos (1960) and Marinos et al. (1965) maps evident is that the “Mausoleum” small chamber in the first map is not refigured because not yet found, while in the second map the corresponding space is broaden for 2-3 m with even the charting of the fallen block (limestone covered by thick stalagmitic matrix) first reported by Kokkoros and Kanellis (1960).
In order to mainly cover the excavation’s needs, A. Poulianos proceeded in 1976 to a more integral mapping of Petralona Cave with a topographical team that applied the new necessary methods, as p. ex. multi-month use of laser on theodolichus etc. This map may be considered the most representative and detailed, sketch of witch is herewith included as a whole (1, 2) and/or in parts (3, 4, 5), giving the possibility of comparative study among the various maps as concerns the discovery location of Petralona Archanthropus inside the Cave.
On the other hand because the access to the “Mausoleum” is not till today easy, under Aris Poulianos guidance, the couple of Devolis (Petros and Maria) architects skillfully constructed in 1980/1 a waxwork of the small chamber, which constitutes one of the Anthropological Museum’s exhibits (see virtual tour). Indeed the exact point where the human skull was attached to the wall was indicated to them, not only on the basis of Christos Sariannidis witness, but also on the admeasurements of the only roof point (the lower part of a round limestone protuberance covered by equally distributed sinter) where from by water dropping could be raised the stalagmitic extension that initially covered the Archanthropus frontal bone.
The initial estimates of Thessaloniki (and other) professors as regards Petralona man concerned a late Neanderthal of about 50.000 to 70.000 years ago. After the 1977 excavations A. Poulianos, along with an international team of scientists he collaborated, proved that a correction of more than 1000% is needed, i.e. that it is an Archanthropus of 700.000 years ago. “Suddenly” after 1979 another professor of Thessaloniki University, the late Ioannis Melentis (contrarily to the above mentioned Kokkoros, Kanellis, Marinos, Giannoulis and Sotiriadis), without any substantial argument started expressing “doubts" (cf. for example the “Thessaloniki” newspaper of 27 & 28 Febr. 1980) as regards the exact recovery site of Petralona man, that is very important for the absolute dating determination of the fossil hominid. During the ’90s the matter appeared to be solved in scientific publications, but in 2007 two Melentis students and successors brought it back (professors Giorge Koufos & Evaggelia Tsoukala). However, based on the previously exposed data any similar doubts, which practically concern facts and not different opinions, may be considered unscientific, to which are unfortunately bound several Greek Ministries and other involved “independent” authorities. (More information on the topic may be found for the moment only in the Greek pages: http://www.aee.gr/hellenic οr http://www.aee.gr/hellenic2).
In sum it is obvious even to not specialists that the Petralona human skull could have being found in September 1960 exclusively in the inner (then known) Cave part, and there where the red soil deposits are mixed with fossils (about the last 20 m out of the total 157 m). From this Cave part, only a small cavity was not located and explored by the Petrocheilos couple in 1959, the “Mausoleum” small chamber. Therefore, even independently of the witnesses made by Sariannidis and the other five persons, this is the only small chamber where Petralona man could eventually be found in September 1960.
The group of six men that visited Petralona Cave on 15-9-1960 (1st picture), i.e. the day Petralona man was accidentally discovered. From left to right standing distinguished are: Kostas Sariannidis, Ioannis Malkotsis, Vassilis Avramis and Ioannis Stathis (with the skull in his hands), while sitting: Stavros Chatzaridis and Christos Sariannidis. The above photo was published in the newspaper "Macedonia» three days later, on 18-9-1960 (2nd picture). During the same day Christos Sariannidis in the center of the village (3rd picture) holding the human skull and a bear’s humerus, in front of the Kalavros mountain (all photos taken by Iannis Malkotsis).
ΠΗΓΕΣ - SOURCES: http://www.aee.gr
VIDEO: http://n1k0s.multiply.com/video/item/1988
Nikos Deja Vu
http://n1k0s.multiply.com
No comments:
Post a Comment